Sprawa Kancelarii przed Trybunałem Konstytucyjnym – przepisy o tymczasowym aresztowaniu zbyt ogólne

Trybunał Konstytucyjny orzekł o niekonstytucyjności przepisu art. 263 § 4 ustawy – Kodeks postępowania karnego, w sprawie prowadzonej przez Kancelarię Adwokacką adwokat Arleny Matuszewskiej – Pukańskiej.

Trybunał stwierdził, że art. 263 § 4 k.p.k., w części obejmującej zwrot: „a także z powodu innych istotnych przeszkód, których usunięcie było niemożliwe” w zakresie, w jakim odnosi się do postępowania przygotowawczego, jest niezgodny z art. 41 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 1 i 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. W obowiązującym w trakcie rozpoznawania skargi konstytucyjnej stanie prawnym, przedłużenia stosowania tymczasowego aresztowania na okres oznaczony, przekraczający terminy określone w art. 263 § 2 i 3 k.p.k., mógł dokonać sąd apelacyjny, w którego okręgu prowadzi się postępowanie, na wniosek sądu, przed którym sprawa się toczy, a w postępowaniu przygotowawczym na wniosek właściwego prokuratora apelacyjnego – jeżeli konieczność taka powstała w związku z zawieszeniem postępowania karnego, przedłużającą się obserwacją psychiatryczną oskarżonego, przedłużającym się opracowywaniem opinii biegłego, wykonywaniem czynności dowodowych w sprawie o szczególnej zawiłości lub poza granicami kraju, celowym przewlekaniem postępowania przez oskarżonego, a także z powodu innych istotnych przeszkód, których usunięcie było niemożliwe.

Kancelaria stanęła na stanowisku, że wskazany wyżej przepis wprowadza możliwość zbyt dużego ograniczenia wolności, a tym samym, narusza istotę konstytucyjnych praw i wolności.

Trybunał Konstytucyjny przychylił się do opinii Kancelarii, stwierdzając, że wśród wymienionych w skarżonym przepisie przesłanek szczególnie nieostry charakter ma ostatnia: „a także z powodu innych istotnych przeszkód, których usunięcie było niemożliwe”. Nie można jej potraktować jako swoistej klauzuli generalnej, mającej za zadanie uelastycznienie samego przepisu. Na przeszkodzie temu stoi fakt, że brak jest tu odesłania do jakiegokolwiek innego określonego normatywnego systemu pozaprawnego, jak to się dzieje w przypadku stosowanych w prawie klauzul generalnych. W szczególności nie wiadomo nic o charakterze tych „innych przeszkód”: czy są one zawinione przez tymczasowo aresztowanego, czy wynikają z winy organów prowadzących postępowanie, czy też są wynikiem warunków obiektywnych czy siły wyższej. Jak to już zaznaczono, zaskarżony przepis w końcowym fragmencie konstytuuje zupełnie wyjątkowy tryb przedłużania tymczasowego aresztowania, a więc i bardzo drastycznego ograniczenia wolności osobistej wobec osób jedynie podejrzanych o popełnienie przestępstwa. Co za tym idzie zaskarżony przepis, ograniczając korzystanie z konstytucyjnych wolności i praw, dokonuje tego w sposób na tyle nieprecyzyjny, a zarazem arbitralny i szeroki, że narusza samą istotę konstytucyjnie chronionej wolności. Czyni bowiem z ustawowego „wyjątku od wyjątku” przedłużania tymczasowego aresztowania poza ustawowy termin normę nader łatwą do zastosowania, gdyż przesłanki w niej występujące z trudem poddają się określonym i obiektywnym kryteriom oceny. W rezultacie wyjątek może być łatwo przekształcalny w regułę. Brak określonej granicy, czasowej lub innej, dla przedłużania tymczasowego aresztowania z powodu ostatniej wymienionej tam przesłanki, jedynie potęguje taką ocenę przepisu w końcowym fragmencie.

Skutkiem uczestniczenia Kancelarii w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym była utrata mocy art. 263 § 4 k.p.k. we wskazanej wyżej części, z upływem 6 miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw RP.